یکی از گرایشات رایج در نقاشی معاصر ایران، نقاشی براساس نقاشی سنتی ایران(مینیاتور یا به‏ اصطلاح نگارگری)می‏باشد.مینیاتورسازی معاصر ایران،اگرچه تفاوت‏های عمده و بنیانی‏ای با شیوهء سنتی و به قولی اصلی خود دارد اما در هر حال،به‏ دلایل چندی،ادامهء همان مینیاتور قدیم ایران محسوب‏ می‏شود.
آنچه موجب تفاوت عمده مینیاتور معاصر با شیوهء سنتی‏اش می‏شود نه تنها در تغییر قطع و اندازه‏ نقاشی از کوچک به بزرگ،رها شدن آن از همراهی با کتاب و مهمتر از آنها،وارد نمودن ویژگی‏های نقاشی‏ ناتورالیستی نظیر پرسپکتیو،نور،حجم‏پردازی، آناتومی و...می‏باشد،بلکه این تفاوت در انتخاب‏ موضوع و مضامین و محتوای آثار نیز خود را نشان‏ می‏دهد
مینیاتور قدیم ایران،یا چنانچه امروزه می‏گویند «نگارگری»یا«نقاشی سنتی ایران»،تا اواخر دورهء صفویان به حیات خود ادامه داد و در آنزمان با نفوذ تمدن غربی و رویکرد دربار و اشراف به نقاشی غربی‏ که حامیان اصلی آن بودند از یکسو و خود هنرمندان‏ از سوی دیگر،هر روز گامی به عقب نشست و به‏ انحطاط گرائید.در حقیقت،حضور قدرتمند رضا عباسی،نقطه پایان آن بود.
در نقاشی سنتی ایران،ما به جای جهان عینی با جهان تخیل و تمثیل روبروئیم.این جهان جائی است‏ که در آن هیچگاه هنرمند آفرینندهء آن،تسلیم‏ واقعیتهای بصری جهان ماده نشده،بلکه در آن‏ پیوسته در جستجوی جهان انتزاعی میان ماده و روح‏ می‏باشد.او هرگز از روی طبیعت اطراف نقاشی‏ نمی‏کند و هرگز درصدد بازنمایی جهان عینی و طبیعت محسوس نیست،هرچند که از عناصر واقعی‏ جهان اطراف خویش وام گرفته و آنها را باهم ترکیب‏ می‏کند.هنرمند ایرانی دنیائی خلق می‏کند که پیش از آنکه واقعی باشد،خیالی و ذهنی است.ازاین‏روست‏ که رنگها،عناصر و اشیاء شکل واقعی خود را ندارند بلکه خیالی هستند
به‏طور کلی،مهمترین ویژگیهای نقاشی سنتی‏ ایران که برتری جهان تخیلی بر جهانی عینی و محسوس اصل مهم آن محسوب می‏شود عبارتند از: عدم وجود پرسپکتیو و عمق‏نمایی؛به کارگیری‏ شیوه‏ای خاص برای نشان دادن فضا که در آن صحنه‏ و فضا از پائین به بالا گسترش می‏یابد به جای‏ پرسپکتیو غربی،عدم تعیین منبع نور در صحنه‏ یا به عبارتی دیگر گستردگی نور؛استفاده از رنگهای‏ تخت،یکنواخت،متنوع،درخشان و تمثیلی؛عدم تأکید روی بدن انسان؛اهمیت دادن یکسان به طبیعت و انسان؛ساده‏سازی فرمها و عدم توجه به آناتومی؛ (به تصویر صفحه مراجعه شود) عدم شبیه‏سازی؛عدم حجم‏پردازی و سایه روشن؛ عدم وجود زمان مادی،شکست زمان و همزمانی‏ حوادث؛شکست مکان یا به عبارت دیگر شکست‏ معماری و طبیعت؛همراهی با متون ادبی،عرفانی و رزمی؛به کارگیری نقوش تزئینی خاص و...
تقریبا تمامی یا اغلب این خصوصیات،هنگام‏ تجدید حیات این نقاشی در 70-60 سال اخیر،با توجه‏ به گرایش عمیق جامعهء هنری ایران به نقاشی‏ ناتورالیستی غربی و حاکمیت اصول این نقاشی‏ به‏طور کلی درهم ریختند:پرسپکتیو و عمق‏نمائی، خود را کم‏وبیش در آثار نشان داد؛زمان مادی و نور طبیعی در آثار برخی از نقاشان بروز یافت؛گرایش به‏ سایه روشن و حجم‏پردازی زیاد شد؛توجه به پیکر انسان و رعایت آناتومی بیش از پیش اهمیت یافت؛و...
آثار مینیاتور معاصر ایران به دو صورت کلی بروز کرده و می‏کند:1-تصاویری که اشعار عرفانی و رزمی شاعران قدیم ایران را در کتابها همراهی می‏کند که معمولا این کتب نیز در تیتراژ قابل توجه چاپ و منتشر می‏شوند.2-تابلوهای مستقل؛که منبع الهام‏ اغلب این آثار نیز همین اشعار هستند،خصوصا اشعار حماسی-تاریخی فردوسی،و عرفانی-فلسفی‏ حافظ و خیام و نظامی و...در هر دو صورت،برخی از این آثار به صورت پوستر و کارت پستال منتشر می‏شوند.

صورت اوّل قضیه نیز خود به دو صورت انجام‏ می‏گیرد:الف-نقاش مینیاتوریست،براساس‏ سفارش ناشر یا مؤسسه‏ای،جهت دیوان اشعار یکی‏ از شاعران تصاویر موردنظر را می‏سازد.از آنجا که‏ هرگز شعری را نمی‏توان دقیقا معنا کرد،تصاویر بی‏شماری را به مفاهیمی که در آن پنهان است‏ می‏توان ارائه داد.در آفرینش این قبیل آثار هم،اغلب‏ نقاش آزاد است تا برداشت خود را از مفاهیم شعر به صورت تصویری ارائه دهد.ب-از آنجا که نبع‏ الهام اغلب مینیاتورسازان معاصر،اشعار شاعران‏ گذشته است.ممکن است،بدون دریافت هیچگونه‏ سفارشی،هنرمند با الهام از شعری،اثر یا آثاری‏ بیافریند و بعدا ناشری از آنها در متن کتابی که شعر مذکور آمده استفاده نماید.که البته در صورت اخیر، چنین تصاویری با تصویرسازی برای کتاب،اندکی‏ متفاوت است.
شهین فرتوزی